Πολύ συχνά ακούμε τους γονείς να λένε ότι τα παιδιά είναι χειριστικά και ‘’τους κάνουν ό,τι θέλουν’’. Προτού αναλύσουμε τι μπορεί να σημαίνει μία χειριστική συμπεριφορά από ένα παιδί, ας ξεκινήσουμε με την απλή παραδοχή ότι αν το παιδί χειραγωγεί, ο γονιός χειραγωγείται, κάτι το οποίο μας παραπέμπει σε όρους ‘’θύτη-θύματος’’. Γι΄ αυτό το λόγο προτείνεται να μεταφράζουμε τις χειριστικές αντιδράσεις των παιδιών ως ‘’ανάγκες’’.
Τι είναι μια χειριστική συμπεριφορά;
Το ρεπερτόριο των συμπεριφορών που χαρακτηρίζονται ως χειριστικές ποικίλλει από παιδί σε παιδί, ανάλογα με την συνθήκη, την ένταση και την αιτία. Κάποιες κοινές συμπεριφορές είναι το κλάμα, η γκρίνια, η επιμονή, η επιθετικότητα, η έντονη αντίδραση, η λεκτική επίθεση κλπ. Το κοινό μήνυμα που μεταδίδεται σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι το παιδί εκμεταλλευόμενο την ανοχή των γονιών του δοκιμάζει τα όρια εκφράζοντας την δυσαρέσκειά του ή άλλα συναισθήματα ανάλογα με την περίσταση. Στην πραγματικότητα όμως, αυτού του είδους οι συμπεριφορές είναι απλώς αντιδράσεις, που σηματοδοτούν την έκφραση κάποιας ανάγκης ή κάποιου συναισθήματος και διαφοροποιούνται από μια άλλη κατηγορία ‘’χειριστικών συμπεριφορών’’.
Μια πραγματικά χειριστική συμπεριφορά μπορεί να εκκινεί με την πρόφαση κάποιου φόβου για να κερδίσει την προσοχή ή για να αποφύγει μια δύσκολη κατάσταση. Για παράδειγμα, μπορεί να προφασιστεί ότι φοβάται να κοιμηθεί μόνο του, ώστε να κοιμηθεί μαζί με τους γονείς του ή να εκδηλώσει κάποιον σωματικό πόνο για να μην πάει στο σχολείο ή σε κάποια δραστηριότητα.
Άλλο παράδειγμα είναι η επίκληση στο συναίσθημα, όπου τα παιδιά ισχυρίζονται ότι οι γονείς δεν τα αγαπούν και γι’ αυτό δεν ανταποκρίνονται στις επιθυμίες τους, όπως είναι π.χ. η αγορά κάποιου παιχνιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι γονείς να νιώσουν τύψεις και να υποκύψουν στο κάλεσμα του παιδιού.
Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται μια πολύ καλή διερεύνηση της πρόθεσης και του συναισθήματος των παιδιών για να μπορέσετε να καταλάβετε πότε πρόκειται για μια όντως χειριστική στάση, που έχει ως στόχο να αποφευχθεί κάτι δύσκολο και πότε απλώς τα παιδιά μέσω του χειρισμού εκφράζουν τις ανάγκες τους.
Είτε πρόκειται για αποφυγή, είτε για έκφραση ανάγκης, ο κοινός παρονομαστής είναι κάποιο συναίσθημα, το οποίο το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει με κατάλληλο τρόπο. Σε κάθε περίπτωση η αντίδραση του παιδιού σηματοδοτεί την μετάδοση ενός μηνύματος προς τους γονείς, οι οποίοι καλούνται να ανταποκριθούν με ενσυναίσθηση.
Tantrums και στυλ γονεϊκότητας
Τα tantrums είναι η επιστημονική ορολογία της χειριστικής συμπεριφοράς και εκδηλώνονται με έντονες εκρήξεις θυμού, φωνές, κλάμα, επιθετικότητα. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, τα tantrums κορυφώνονται στην ηλικία των 1.5-3 ετών και σε μερικά παιδιά μέχρι 6 ετών. Σε γενικές γραμμές τα tantrums θεωρούνται κάτι αρνητικό και αν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως στις ηλικίες αιχμής, αυτή η στάση μπορεί να καθιερωθεί ως ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ακόμα και στην εφηβεία. Παρ΄ όλα αυτά μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχει και μια θετική πλευρά στα tantrums, όπου το παιδί με αυτό τον τρόπο δείχνει την ανεξαρτησία του, εκφράζει τον θυμό του και την αναστάτωσή του (Itryah, 2015).
Πολύ σημαντικό όσον αφορά τα tantrums είναι η ανταπόκριση που έχουν οι γονείς σε αυτά αλλά και γενικότερα η φροντίδα που λαμβάνει το παιδί από τους γονείς του, καθώς φαίνεται να επηρεάζουν αμφότερα την αιτία αλλά και την ένταση των συναισθηματικών και συμπεριφορικών εκρήξεων των παιδιών.
Από τις παρατηρήσεις των ερευνητών τα παιδιά που μεγαλώνουν με αυταρχική ανατροφή τείνουν να συμπεριφέρονται με αρκετά έντονο θυμό, επειδή οι γονεϊκές συμπεριφορές που θεωρούνται σκληρές από τα παιδιά μπορούν να πυροδοτήσουν εκρήξεις θυμού. Ειδικά όταν το παιδί δεν παίρνει κάτι που θέλει από τον πατέρα του και τη μητέρα του, θα χρησιμοποιήσει εκρήξεις για να το διεκδικήσει από άλλα στενά οικογενειακά άτομα όπως παππούς, γιαγιά, αδερφός/αδερφή.
Η καλύτερη αντιμετώπιση σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται ότι είναι η αγκαλιά ενώ ταυτόχρονα του χαϊδεύετε το κεφάλι μέχρι να νιώσει άνετα. Παρόλα αυτά, αν ουρλιάζει, χτυπάει ή κλωτσάει τον γονέα, καλύτερα να μην κάνει μια τέτοια ενέργεια γιατί προκαλεί το παιδί να στραφεί προς τον γονέα. Όσο είναι δυνατόν, οι γονείς παραμένουν ήρεμοι, χωρίς να πανικοβάλλονται και προσπαθούν να ελέγξουν τα συναισθήματα του παιδιού για να είναι σταθερό.
Ας υποθέσουμε ότι το παιδί δείχνει το συναισθηματικό του ξέσπασμα σε δημόσιους χώρους (δημόσιους χώρους) όπως αγορές, μίνι μάρκετ και μέσα μαζικής μεταφοράς. Σε αυτή την περίπτωση συνήθως, οι γονείς προσπαθούν να πείσουν το παιδί να σταματήσει ή να το αποπλανήσουν και να του δώσουν συμβουλές για να μείνει ήρεμο. Πολλοί γονείς χάνουν το δικό τους όριο και φωνάζουν ή θυμώνουν, κάτι το οποίο είναι σαν να “ρίχνεις βενζίνη στη φωτιά” και φυσικά το παιδί δεν θα σιωπήσει, αλλά αντίθετα, εκτονώνει όλο και περισσότερο τον θυμό του. Επιπλέον, ορισμένοι γονείς διατάζουν τα παιδιά τους να κάνουν ησυχία με το δέλεαρ των δώρων, κάτι το οποίο θα ήταν καλό να αποφεύγεται.
Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να αποφεύγεται είναι οι γονείς να πιέζουν τα παιδιά με σκληρά λόγια ή να επιβάλλουν σωματική τιμωρία όπως τσιμπήματα, χτυπήματα, κλείδωμα στο μπάνιο, κ.λπ., γιατί αυτό μπορεί να σημαίνει εκδίκηση για το παιδί. Άλλωστε, με αυτό τον τρόπο δεν επιτυγχάνεται ούτε η κατανόηση της λάθος συμπεριφοράς, ούτε ο παραδειγματισμός και φυσικά καμία συναισθηματική ανταπόκριση που θα βοηθήσει το παιδί να νιώσει ασφάλεια. Προτού λοιπόν αναφερθούμε με μεγάλη ευκολία στα όρια και προβούμε σε δράσεις που ενισχύουν την απαγόρευση και το ‘’όχι’’, κι όχι την αποδοχή του συναισθήματος, ας σκεφτούμε ποια είναι πραγματικά η ανάγκη του παιδιού αλλά και του γονέα. Έτσι, μεταφερόμαστε από έναν άξονα σκέψης προσανατολισμένο στα ‘πρέπει’, σε έναν άξονα σκέψης που ενισχύει την συναισθηματική κατανόηση και επικοινωνία.
Ζουριδάκη Βασιλική
Ψυχολόγος- Εκπ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:
Farazia Rezki Putri, & Latipah, E. (2022). The Parenting Styles and Impact on Temper Tantrums in Early Childhood. JOYCED: Journal of Early Childhood Education, 2(1), 83–92. https://doi.org/10.14421/joyced.2022.21-08
