Παιδικό ιχνογράφημα
Η ζωγραφική είναι τρόπος έκφρασης όχι μόνο για τους ενήλικες, αλλά και για τα παιδιά. Αν λοιπόν εξετάσουμε λίγο πιο αναλυτικά, το παιδικό ιχνογράφημα, δηλαδή μια παιδική ζωγραφιά, καταλαβαίνουμε ότι αποτελεί άλλο ένα μέσο έκφρασης για κάθε παιδί, ένα μέσο που το βοηθάει να απελευθερώσει τη δημιουργικότητά του. Οι ζωγραφιές αποτελούν μια μορφή έκφρασης με παλιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία. Αποσκοπούν στην καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και στην συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη. Οι ζωγραφιές των παιδιών, έχουν απασχολήσει παιδοψυχολόγους, παιδαγωγούς, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και όλους όσοι ασχολούνται με τα παιδιά, καθώς αποτελούν ένα σημαντικό μέσο έκφρασης και παρέχουν πληροφορίες, για τον συναισθηματικό και γνωστικό κόσμο, τις σκέψεις, τις αντιλήψεις και την προσωπικότητα τους. Επίσης, υπογραμμίζει σημεία όπου το παιδί δεν μπορεί να εκφραστεί ούτε λεκτικά ούτε συναισθηματικά. Ας μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μια μορφή επικοινωνίας, έναν τρόπο έκφρασης που ξεκινά πολύ πριν την απόκτηση των γλωσσικών δεξιοτήτων.
Δεν πρόκειται για ένα διαγνωστικό εργαλείο, αλλά παρόλα αυτά είναι χρηστικό εργαλείο στα χέρια των ειδικών, καθώς βοηθάει στην ανίχνευση πιθανών δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει το εκάστοτε παιδί.
Ας κάνουμε όμως μια ιστορική αναδρομή. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η παρατήρηση και η ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος ξεκίνησε να γίνεται πιο συστηματικά κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Ο Charles Darwin, ξεκίνησε να παρατηρεί, να καταγράφει και να αναλύει τις συμπεριφορές των παιδιών. Η αρχική αναφορά έχει να κάνει με τα σχέδια των παιδιών και την φυσική τους ανάπτυξη. Ο Jean Piaget συνέδεσε το ιχνογράφημα με τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης.
Το 1920, ο ιστορικός τέχνης Hans Prizhorn πραγματοποίησε μια έρευνα, όπου υποστήριξε ότι οι καλλιτεχνικές εκφράσεις θα πρέπει να έχουν διαγνωστική αξία καθώς και να παίξουν σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση των ασθενών. Το 1921, ο Burt χρησιμοποιεί τις παιδικές ζωγραφιές για να αξιολογήσει το επίπεδο νοημοσύνης, ο οποίος όμως κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα σχέδια έθεσαν πολύ περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τη αυτή. Μεταγενέστερα, ο Sigmund Freud και η Anna Freud συνέδεσαν τα παιδικά σχέδια με την κατανόηση του ασυνείδητου. Το 1926, η Goodenough ανέπτυξε το «Draw-a-Person Test», το οποίο παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για τη νοημοσύνη ενός παιδιού αλλά και για την προσωπικότητά του. Έκτοτε, οι παιδικές ζωγραφιές χρησιμοποιούνται ευρέως ως εργαλείο για τη διάγνωση συναισθηματικών και γνωστικών δυσκολιών, βρίσκοντας τη θέση τους στις σύγχρονες πρακτικές αξιολόγησης.
Πριν αναφερθούμε στην ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος, θα αναφερθούμε πρώτα στα στάδια της εξέλιξης της ικανότητας του παιδιού να τα δημιουργεί.
- Ασύνδετα σχήματα (Μουτζούρες) (2-4 ετών)
Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά ξεκινούν να δημιουργούν μουτζούρες, φαινομενικά ασύνδετες, ωστόσο αντικατοπτρίζουν την εξερεύνηση και την αναζήτηση του χώρου, καθώς επίσης των χρωμάτων και τις ικανότητες συνδυασμού όρασης και κίνησης (οπτικοκινητικός συντονισμός, μάτι- χέρι).
- Συμβολικό σχέδιο (4-7 ετών)
Αρχίζει ο σχεδιασμός σχημάτων, όπου αντιπροσωπεύουν αντικείμενα ή πρόσωπα. Τα παιδιά μπορούν να περιγράψουν το σχέδιο, και έτσι βρισκόμαστε στα χέρια μας με ένα εργαλείο αφήγησης.
- Ρεαλιστική φάση (7-12 ετών)
Ξεκινούν να αποτυπώνουν την πραγματικότητα με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν και μερικές φορές μπορεί να περιορίζονται από την ανάπτυξη των λεπτών κινητικών ικανοτήτων τους.
- Προοπτική και αναλογίες (12+ ετών)
Η εφηβεία βοηθάει το ιχνογράφημα να αποκτήσει πιο ρεαλιστικές αλλά και σύνθετες μορφές. Τα νέα άτομα είναι σε θέση να κατανοήσουν την προοπτική και τις αναλογίες, ενώ ταυτόχρονα η καλλιτεχνική τους έκφραση πηγάζει από την προσωπική και πολιτισμική τους ταυτότητα.
Προκειμένου να αντιληφθούμε το παιδικό ιχνογράφημα και τη χρησιμότητά του, κάναμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή και αναλύσαμε τα στάδια της ανάπτυξης του παιδικού ιχνογραφήματος. Μεταγενέστερα θα ασχοληθούμε με το παιδικό ιχνογράφημα και την ανάλυση αυτού.
Μέχρι τότε αφήστε τα παιδιά να εκφραστούν με όποιον τρόπο εκείνα επιθυμούν, καθώς κάθε γραμμή και κάθε επιλογή χρώματος κρύβει μια ιστορία που σίγουρα αξίζει να ακουστεί.
Κάντζου Δανάη
Λογοθεραπεύτρια- Ειδική παιδαγωγός
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Hall, G. S. (1904). Adolescence: Its Psychology and Its Relations to Physiology, Anthropology, Sociology, Sex, Crime, Religion, and Education. New York: D. Appleton & Co.
- Lowenfeld, M. (1935). Play in Childhood. London: Macmillan.
- Piaget, J. (1956). The Child’s Conception of Space. London: Routledge.
- Freud, A. (1965). Normality and Pathology in Childhood. New York: International Universities Press.
