Όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο μέρος, η καθημερινή και πολλές φορές εκτεταμένη έκθεση όλων μας σε οθόνες είναι μια πραγματικότητα, η οποία πολλές φορές αγνοούμε πόσο βλαβερή μπορεί να είναι για κάθε άνθρωπο, αλλά ακόμα περισσότερο για τα παιδιά, ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος των οποίων εκτίθεται σε σοβαρό κίνδυνο. Ωστόσο, ας μη λησμονείται το γεγονός ότι οι οθόνες, δεν είναι παρά ακόμα ένα εργαλείο για την επίτευξη διαφόρων σκοπών. Όπως λοιπόν όλα τα εργαλεία, έτσι και οι οθόνες, μπορούν με ανάλογη χρήση να αποβούν είτε ευεργετικές, είτε ζημιογόνες, καθώς δεν είναι λίγοι οι τρόποι με τους οποίους η συνετή έκθεση σε αυτές μπορεί να προάγει τόσο τη μάθηση, όσο και την ανάπτυξη της επικοινωνίας.
Αντί να σκεφτόμαστε ότι ο χρόνος έκθεσης στις οθόνες είναι επιζήμιος, είναι πιο χρήσιμο να σκεφτούμε τι υπάρχει στην οθόνη και κατά πόσο αλληλεπιδρά το παιδί με εμάς. Η έκθεση στην οθόνη μπορεί να αποτελέσει μία κοινή εμπειρία. Παρακολουθώντας κάποιο πρόγραμμα μαζί, πάνω στο οποίο μπορούμε να συζητήσουμε μετά, βοηθάμε το παιδί να αξιοποιήσει στο έπακρο τις πληροφορίες που μόλις έλαβε μέσα από την οθόνη. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να βεβαιωνόμαστε ότι το περιεχόμενο των προγραμμάτων που παρακολουθούν τα παιδιά βρίσκεται στο δικό τους επίπεδο, όσον αφορά το λεξιλόγιο και το μήκος των προτάσεων που μπορούν να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν.
Συμμετέχοντας στην προβολή ενδεδειγμένου περιεχομένου μέσω οθόνης, οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν θετικά τόσο τη μάθηση των παιδιών, όσο και τη συμπεριφορά τους. Η εκμάθηση, ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να επιδράσει και αρνητικά στη συμπεριφορά ενός παιδιού, για αυτό κρίνεται αναγκαία η διασφάλιση ποιοτικού περιεχομένου. Τα προσαρμοσμένα στην ηλικία των παιδιών προγράμματα, με εστιασμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς, μπορούν να προάγουν την ανάπτυξη της γλώσσας, της ανάγνωσης και της γραφής. Σε αυτούς τους τομείς φαίνεται να επιδρούν θετικά τα διαδραστικά προγράμματα, με την από κοινού, φυσικά, παρακολούθηση γονέα – παιδιού.
Επιπλέον, είναι σημαντική η εφαρμογή ενός οικογενειακού πλάνου, τόσο για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά, όσο και για την μετατροπή του χρόνου αυτού σε μία οικογενειακή στιγμή. Το πρόγραμμα που θα τεθεί πρέπει να λαμβάνει υπόψιν το γλωσσικό και το γνωστικό επίπεδο των παιδιών, καθώς και τα ενδιαφέροντά τους, τα οποία προφανώς θα μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Το να τεθούν όρια όταν τα παιδιά είναι σε μικρή ηλικία, τα οποία θα μοιράζονται από όλα τα μέλη της οικογένειας, είναι πιο εφικτό από τη μείωση χρήσης της οθόνης όταν τα παιδιά θα μεγαλώσουν.
Το περιεχόμενο, λοιπόν, που προβάλλεται στα παιδιά καλείται να φέρει ορισμένα χαρακτηριστικά, προκειμένου να είναι ωφέλιμο για την ανάπτυξή τους σε ποικίλους τομείς. Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται να πληροί τα εξής:
- Καταλληλότητα με βάση την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού, τόσο σε γλωσσικό επίπεδο, όσο και σε γνωστικό.
- Αργό ρυθμό ροής προβαλλόμενων πληροφοριών, με παύσεις, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, ώστε να έχουν χρόνο να επεξεργαστούν τα συνεχή ερεθίσματα που δέχονται. Ο ρυθμός αυτός μπορεί να αυξάνεται σταδιακά, όσο αυξάνεται η αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού.
- Μέτρια ποσότητα πληροφοριών, ανάλογη με την αναπτυξιακή ηλικία. Η πληθώρα πληροφοριών σε σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.
- Προβαλλόμενες πληροφορίες με δομή και σαφήνεια, ώστε να καθίστανται όσο το δυνατόν κατάλληλες για κατανόηση από το εκάστοτε παιδί.
- Επανάληψη και σύνοψη πληροφοριών για την αφομοίωση και την οργάνωσή τους.
- Εκπαιδευτικά οφέλη, που επιδρούν θετικά σε τομείς όπως, γνωστικός, γλωσσικός, κοινωνικός και συναισθηματικός.
- Ασφάλεια και καταλληλότητα περιεχομένου (να μην περιλαμβάνει ακατάλληλες ή επικίνδυνες για την ηλικία του παιδιού εικόνες).
Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες ιδέες για την ανάπτυξη δεξιοτήτων, μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης των οθονών:
- Παρακολούθηση κάποιου προγράμματος ή κάποιας ταινίας με όλα τα μέλη της οικογένειας (γονείς και αδέλφια), που να ανταποκρίνεται στο επίπεδο του παιδιού και στην αναπτυξιακή του ηλικία. Εμπλουτίζονται οι γνωστικές του δεξιότητες, όπως η οπτικοακουστική αντίληψη, η κριτική σκέψη και η ανάπτυξη λεξιλογίου, ο συναισθηματικός τομέας, καθώς αναγνωρίζει και εκφράζει συναισθήματα, και οι κοινωνικές δεξιότητες, μέσω της συζήτησης και της επικοινωνίας. Προτείνεται μετά την παρακολούθηση του εκάστοτε προγράμματος, η αναδιήγηση της ιστορίας ή/και η αναπαράστασή της, μέσω παιχνιδιού με ρόλους.
- Video-games (για μεγαλύτερες κυρίως ηλικίες), όπου μεταξύ άλλων, ενισχύεται ο οπτικοκινητικός συντονισμός, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, η ομαδικότητα και η κοινωνικοποίηση (σε παιχνίδια με δυνατότητα συμμετοχής άνω του ενός παίχτη), καθώς το παιδί μοιράζεται μία ευχάριστη δραστηριότητα με τους φίλους του. Προφανώς, κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει η κατάλληλη επίβλεψη από τους γονείς και να τεθεί καθορισμένο πρόγραμμα ως προς το περιεχόμενο του παιχνιδιού, το χώρο που θα απασχολείται το παιδί, καθώς και ως προς το χρόνο και τη διάρκεια ενασχόλησής του.
- Κατανόηση κανόνων ενός παιχνιδιού που συνηθίζει το παιδί να παίζει στην καθημερινότητά του, με σκοπό να τους εξηγήσει σε κάποιο μέλος της οικογένειας ή σε κάποιον φίλο του. Έτσι, ενισχύεται η εργαζόμενη και μακροπρόθεσμη μνήμη, ο περιγραφικός λόγος, το λεξιλόγιο, η κριτική σκέψη και ο τομέας της πραγματολογίας.
- Λήψη φωτογραφιών από το παιδί. Αναπτύσσει την οπτική αντίληψη, την παρατηρητικότητα, τη δημιουργικότητα, τη συγκέντρωση, την αυτοέκφραση, καθώς και την ανάκληση πληροφοριών και τον περιγραφικό λόγο, όταν καλούνται να συζητήσουν για αυτές.
- Αξιοποίηση του χάρτη που έχουμε στα κινητά μας τηλέφωνα για να βρούμε μαζί με το παιδί πώς να φτάσουμε σε έναν προορισμό, με σκοπό την βελτίωση του χωρικού προσανατολισμού και του περιγραφικού λόγου.
Βλέπουμε τελικά πως οι οθόνες, σε όλες τις μορφές τους, φαίνεται να προσφέρουν πληθώρα ευκαιριών για μάθηση και ψυχαγωγία. Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε πως απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά όταν πρόκειται για χρήση τους από τα μικρότερα μέλη της οικογένειας. Όπως με όλα τα εργαλεία έτσι και με τις οθόνες, η ανεύθυνη και ανεπίβλεπτη χρήση τους μπορεί να επιφέρει πολλές ανεπιθύμητες συνέπειες. Για το λόγο αυτό, ενδείκνυται να χρησιμοποιούνται με σύνεση, υπευθυνότητα και κατάλληλη καθοδήγηση από γονείς και κηδεμόνες, ώστε μέσω αυτών η ανακάλυψη του ψηφιακού κόσμου και η ανάπτυξη των διαφόρων δεξιοτήτων να είναι μία ευχάριστη και ασφαλής εμπειρία για όλους!
Παμπουλάκη Ελένη
Λογοθεραπεύτρια
ΠΗΓΕΣ:
Can screen time be good for kids? (2025, February 5). BBC Tiny Happy People. https://www.bbc.co.uk/tiny-happy-people/articles/zq4b8p3
Charaipotra, S., & Zapata, K. (2024, November 11). 5 benefits of screen time for kids. Parents. https://www.parents.com/parenting/better-parenting/teenagers/screen-time-experts-say-qualitymatters-more-than-quantity-especially-in-a-pandemic/
Ponti, M., Bélanger, S., Grimes, R., Heard, J., Johnson, M., Moreau, E., Norris, M., Shaw, A., Stanwick, R., Van Lankveld, J., & Williams, R. (2017, October 9). Screen time and young children: Promoting health and development in a digital world. Paediatrics & Child Health, 22(8), 461–468. https://doi.org/10.1093/pch/pxx123
Stephania Pappas. (2022, June 30). What do we really know about kids and screens? [American Psychological Association]. https://www.apa.org/monitor/2020/04/cover-kidsscreens
Using screen time and digital technology for learning: children and pre-teens. (2024, October 10). Raising Children Network. https://raisingchildren.net.au/school-age/school-learning/learning-ideas/screen-time-helpschildren-lear
