Η θέσπιση ορίων από τους γονείς σχετικά με την δράση των παιδιών χρήζει ιδιαίτερης σημασίας για την διαπαιδαγώγησή τους. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή καθώς πρέπει να γίνει με τον σωστό τρόπο αλλά και στον σωστό χρόνο. Σε περιπτώσεις λανθασμένων επιλογών ή μη τήρησης των ορίων, ελλοχεύει πολύ σημαντικά όχι απλά να μην επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλά και να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις τόσο προς τα παιδιά όσο και προς την λειτουργία της οικογένειας.
Τι μας έρχεται άραγε στο μυαλό όταν ακούμε την λέξη όρια;
Συνήθως η πρώτη μας σκέψη έχει να κάνει με τον περιορισμό, την απαγόρευση και την άρνηση και αυτό γιατί βάζουμε φρένο και όριο στην επιθυμία, τον παρορμητισμό και την υλοποίηση κάθε φαντασίας. Σκεφτείτε μόνο πόσο δύσκολο είναι για έναν ενήλικα να βάλει όρια στις επιθυμίες του και αναλογιστείτε το κόστος και τον βαθμό δυσκολίας να μπουν όρια σ ένα άτομο παιδικής ηλικίας το οποίο κατακλύζεται από έντονο αυθορμητισμό και συναισθηματισμό.
Ποια είναι η χρησιμότητα των ορίων;
Μέσω της οριοθέτησης της συμπεριφοράς βοηθάμε το παιδί να κατανοήσει τους κανόνες και τα <<θέλω>> των γονέων τους, προσαρμόζονται στο κοινωνικό σύνολο και τους κανόνες που το περιβάλλουν, επισυνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις ενώ ακόμα έχουν την ευκαιρία να αυτονομηθούν και να εξελιχθούν. Με τα όρια να αποτελούν τα εργαλεία μας, χτίζουμε σχέσεις και προσπαθούμε να κάνουμε γνωστό στα παιδιά, κάθε φορά τι θέλουμε αλλά και ότι υπάρχουν πάντα εναλλακτικές λύσεις για να καταφέρουμε να πάρουμε αυτό το οποίο θέλουμε. Για τον λόγο αυτό η οριοθέτηση είναι συνώνυμο της διδασκαλίας και όχι, όπως πολλοί νομίζουν, της τιμωρίας.
Με την οριοθέτηση το παιδί νιώθει προστασία και ασφάλεια καθώς βρίσκεται υπό την καθοδήγηση των γονέων του. Το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται του φανερώνει κάθε μέρα πως είναι εκεί για να το υποστηρίζει σε κάθε του βήμα. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά τα οποία μαθαίνουν τα όρια σε σταθερή κλίμακα ,χωρίς οι γονείς να περιορίζουν τον αυθορμητισμό και την πειραματική διάθεση των παιδιών, γίνονται ανεξάρτητα και υιοθετούν υπεύθυνη στάση ζωής.
Πότε είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή για να θέσουμε όρια;
Από την γέννηση και όλας του παιδιού, οι γονείς ξεκινούν τον στίβο της οριοθέτησης καθώς βάζουν συνεχώς όρια στο περιβάλλον για την προστασία του. Ο εξωτερικός κόσμος περιορίζεται αυθόρμητα από τους γονείς για να μην εισέλθει στον κόσμο του παιδιού με στόχο να μην διαταραχθεί η σωματική και ψυχική του υγεία. Επιπροσθέτως, όρια μπαίνουν και στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού καθώς φροντίζουν να καλυφθούν οι βιολογικές ανάγκες του. Όσο το παιδί μεγαλώνει και αρχίζει να επεξεργάζεται το περιβάλλον του, ξεκινάει να μάχεται τα θέλω των γονέων με τα μπορώ τα δικά του, αμφισβητώντας τα όρια της οικογένειάς του.
Εκείνη την στιγμή πολλοί γονείς αντιμετωπίζουν δυσκολία τόσο στο να βάλουν όρια όσο και στο να τα τηρήσουν.
Είναι εύκολο για τους γονείς να μεταδώσουν όρια όταν είναι συναισθηματικά εμπλεκόμενοι στο οικογενειακό σύστημα;
Απεναντίας, δεν είναι καθόλου εύκολο να πετύχουν την οριοθέτηση καθώς για να γίνει αυτό θα πρέπει να είναι πλήρως συνειδητοποιημένοι για τον ρόλο και την ευθύνη που επωμίζονται. Ανασφαλείς και ενοχικοί γονείς παγιδεύονται στην αγωνία να προσφέρουν στο παιδί τους και να αποδείξουν ότι είναι καλοί γονείς και γίνονται υπερπροστατευτικοί υπηρέτες τους. Αν κάτι καταφέρνουν με τον τρόπο αυτό είναι να παίρνουν την ευθύνη από τα παιδιά τους και να δείχνουν στο περιβάλλον τους ότι έχουν τον συνολικό έλεγχο των κινήσεων.
Κανείς, βέβαια, δεν μπορεί να κατηγορήσει έναν γονιό καθώς η πρόθεση είναι πάντα καλή. Ο τρόπος που έχουν υιοθετήσει, όμως, είναι λανθασμένος.
Τα όρια τα οποία βάζει η οικογένεια πρέπει να είναι ξεκάθαρα. Οφείλουν να διατηρούν σταθερότητα στην τήρησή τους και έτσι θα αρχίσουν να παρέχουν ασφάλεια στο παιδί. Με τον τρόπο αυτό το παιδί μαθαίνει να γίνεται υπεύθυνο, να χτίζει αυτοεκτίμηση και να διαμορφώνει προσωπικότητα.
Πως βάζουμε όρια και ποια τα χαρακτηριστικά των καλών ορίων;
Οι γονείς πρέπει να λειτουργούν ως ομάδα. Το παιχνίδι του καλού και του κακού δεν ενδείκνυται για την οριοθέτηση του παιδιού καθώς οφείλουν να έχουν κοινή τακτική. Κοινή απόφαση και κοινή αντιμετώπιση δείχνουν στο παιδί ότι και οι δύο γονείς ενδιαφέρονται με τον ίδιο τρόπο και έχουν την ίδια γνώμη χωρίς να επιτρέπουν περιθώρια χειραγώγησης και αποδεικνύοντας στο παιδί τους την σημασία της συνεργασίας και της συμμαχίας στους κόλπους της οικογένειας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμιστεί πως για να είναι οι γονείς σταθεροί και να λειτουργούν ως ομάδα, πρέπει να είναι και οι ίδιοι σίγουροι για αυτό που κάνουν και για την ορθότητα των πράξεών τους.
Τα χαρακτηριστικά των ορίων τα οποία μπορούμε να τα ορίσουμε ως καλά είναι:
- η σταθερότητα
- η διαύγεια
- ξεκάθαρα όρια
- απορρόφηση κραδασμών λόγω πιθανών αντιδράσεων με έντονο τρόπο από τα παιδιά
- συνέπεια στην τήρηση
- θέσπιση ορίων βασιζόμενοι πάντα στην ηλικιακή ομάδα του παιδιού
- προσαρμογή των ορίων στην ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού
Ποιες είναι οι επιπτώσεις από την έλλειψη ορίων;
Οι γονείς οι οποίοι δεν βάζουν όρια στα παιδιά τους, τα αφήνουν να δρούν ανεξέλεγκτα ή δεν βάζουν σταθερά όρια, αυξάνουν τον κίνδυνο συναισθηματικής φόρτισης και έντασης με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε παρορμητικές αποφάσεις, υπερβολικές και βασανιστικές τιμωρίες. Η ανεκτικότητά τους αυξάνεται διαρκώς στις υπερβολικές απαιτήσεις των παιδιών αλλά και στις συνεχείς παραβιάσεις ορίων από μεριάς παιδιών.
Τέλος, αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ο κίνδυνος χρήσης απειλής συναισθηματικού τύπου για την επίλυση και αντιμετώπιση καταστάσεων που έχουν ξεφύγει από τον έλεγχό τους.
Βούρτης Χρήστος
Ειδικός Παιδαγωγός
